Awers monety: Z prawej strony w stylizowanym owalu wizerunek orła ustalony dla godła Rzeczypospolitej Polskiej oraz oznaczenie roku emisji: 2000. Z lewej strony stylizowany wizerunek awersu denara Bolesława Chrobrego. U góry półkolem napis: RZECZPOSPOLITA. Poniżej napis: 10 ZŁ. U dołu półkolem napis: POLSKA. Pod lewą łapą orła znak mennicy: MW.

Rewers monety: Stylizowane wizerunki siedzących: Bolesława Chrobrego i Ottona III. W tle ornament i fragmenty architektury romańskiej. Powyżej półkolem napis: 1000-LECIE. U dołu stylizowany lew na wici roślinnej. W otoku napis: ZJAZDU W GNIEŹNIE.

Projektant monety: Robert Kotowicz

Między 7 a 15 marca 1000 roku w Gnieźnie odbył się zjazd gnieźnieński, zwany także synodem gnieźnieńskim. Do Gniezna, stolicy ówczesnego państwa polskiego, przybył cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego Otton III. Celem wizyty cesarza był grób św. Wojciecha, pierwszego polskiego męczennika, który trzy lata wcześniej poniósł śmierć z rąk pogańskich Prusów. Cesarz spotkał się także z polskim władcą, księciem Bolesławem Chrobrym, którego chciał przekonać do swojej idei utworzenia uniwersalistycznego cesarstwa zachodniego. Według planów Ottona zjednoczone cesarstwo miało składać się z podległych mu prowincji, (Galii, Italii, Germanii i Słowiańszczyzny), z których każda rządzona byłaby przez króla. Władcą jednej z tych prowincji, Słowiańszczyzny, miał być Bolesław Chrobry.

Bolesław przyjął Ottona z „wielką wspaniałością”, jak opisuje to niemiecki kronikarz z XI wieku, i niemniej uroczyście prowadził go aż do Gniezna. Kiedy cesarz ujrzał gród, resztę drogi pokonał boso z modlitwą na ustach. W Gnieźnie powitał go arcybiskup poznański Unger i zaprowadził nad grób św. Wojciecha. Wielce wzruszony Otton prosił męczennika o wstawiennictwo, by „mógł dostąpić łaski Chrystusowej”. Po modlitwie cesarz spotkał się z Bolesławem. Miała wówczas miejsce nieformalna koronacja Bolesława, kiedy to Otton nałożył na głowę polskiego księcia diadem oraz wręczył mu kopię Włóczni św. Maurycego, insygnia niemieckich władców. Bolesław odwdzięczył się Ottonowi przekazując mu część relikwii św. Wojciecha. Przychylnie wyraził się także o jego planach dotyczących Wielkiego Cesarstwa.

Kolejnym istotnym wydarzeniem zjazdu było utworzenie przez Ottona Metropolii gnieźnieńskiej – pierwszej kościelnej metropolii w Polsce. Wraz z metropolią ustanowiono podległe jej biskupstwa: w Krakowie, Kołobrzegu i we Wrocławiu. Biskupstwo w Poznaniu pozostało poza wpływem metropolii gnieźnieńskiej. Zmieniło się to dopiero po śmierci biskupa Ungera.

Jeszcze przed Zjazdem Cesarza Ottona i księcia Bolesława łączyły dobre, jeśli nie wręcz przyjacielskie relacje. Niemniej Bolesław Chrobry był wytrawnym politykiem, który potrafił wykorzystać wizytę cesarza dla korzyści swoich i swojego państwa. Trudno rozstrzygać, które wydarzenie zjazdu było największej rangi: utworzenie arcybiskupstwa czy koronacja. Należy chyba przyjąć, że większe znaczenie miało jednak powołanie nowego biskupstwa gnieźnieńskiego, niezależnego od metropolii w Magdeburgu). Znacząco wzmacniało i uniezależniało to bowiem pozycję Bolesława na arenie międzynarodowej. Mimo tego że Otton wręczył Bolesławowi insygnia monarszej władzy, to koronacja gnieźnieńska nie mogła być uznana formalnie, miała jednak silny wydźwięk symboliczny i również umacniała pozycję Bolesława, którego Otton określił jako swojego brata. Gest Ottona był raczej symbolicznym uznaniem Bolesława za króla i zapowiedzią przyszłej koronacji.

Zjazd gnieźnieński był zatem wielkim sukcesem politycznym i dyplomatycznym polskiego księcia, który potwierdzał i dodatkowo umacniał jego pozycję na politycznej mapie średniowiecznej Europy. Ponadto dobre relacje z niemieckim cesarzem były w tamtych czasach nie do przecenienia, o czym Bolesław miał się wkrótce przekonać. Otton III zmarł bowiem już w dwa lata po gnieźnieńskim synodzie, a jego miejsce na tronie zajął nieprzychylny Bolesławowi Henryk II.

Bolesław Chrobry okazał się jednak wytrawnym politykiem. Uprzedzając niechybne uderzenia Henryka II, który tylko czekał na pretekst do wojny, w 1002 roku polski książę zajął Łużyce, Milsko, Miśnię, a w 1003 roku także Czechy. Nieuchronnym było to, że cesarz zażąda lenna z Czech, na co Bolesław się nie zgodził, rozpoczynając wojnę z cesarstwem. Wojna, która trwała aż do 1018 roku, zakończyła się pokojem w Budziszynie, który okazał się wielkim sukcesem Bolesława, potwierdzającym jego niezależność i potęgę jego państwa. Wkrótce, w 1025 roku Bolesław wykorzystał śmierć Henryka oraz osłabienie Cesarstwa, aby uzyskać od papieża zgodę na koronację.

W tym samym roku Bolesław został królem Polski. Koronacja ta była dopełnieniem dziedzictwa zjazdu gnieźnieńskiego, który otworzył nowy rozdział w historii Polski.

Źródło: Paweł Jasienica, Polska Piastów, Polska Jagiellonów, PIW, 1986.