10 zł, Henryk Arctowski i Antoni B. Dobrowolski - podróżnicy

Powiększ

Kod produktu: PAR_1053

Ocena

Napisz opinię

Cena: 61,00 zł

Ilość

Dodaj do listy życzeń

Podstawowe parametry:

Data emisji: 19-09-2007

Metal: srebro (Ag 925) + cyrkonia

Nakład: 57 000 szt.

Opakowanie: Kapsel

Rok emisji: 2007

Średnica monety: 32 mm

Stan zachowania: L (menniczy)

Waga monety: 14,14 g

Opis produktu

Rewers monety: Wizerunki: popiersia Henryka Arctowskiego oraz Antoniego B. Dobrowolskiego. U dołu z lewej strony wizerunek kontynentu antarktycznego. U góry stylizowany fragment góry lodowej. W otoku napis: HENRYK ARCTOWSKI 1871-1958, stylizowany wizerunek logo Polskiej Stacji Antarktycznej im. H. Arctowskiego oraz napis: ANTONI B. DOBROWOLSKI 1872-1954.

Awers monety: Z prawej strony wizerunek orła ustalony dla godła Rzeczypospolitej Polskiej. Poniżej orła napis: 10 ZŁ. U góry półkolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA oraz z lewej strony ukośnie pod napisem oznaczenie roku emisji: 2007. Po lewej stronie orła stylizowany wizerunek statku "Belgica", poniżej stylizowany wizerunek góry lodowej i cyrkonia imitująca lód. Pod lewą łapą orła znak mennicy: m/w.

Projektant monety: Ewa Tyc-Karpińska

Henryk Bronisław Arctowski urodził się 15 lipca 1871 roku w Warszawie. Jego ojciec pracował na polskiej kolei. Rodziny Artztów pochodziła z Witembergii, lecz osiadła w Polsce już XVII wieku. Ich naziwsko rodowe brzmiało: Artzt. Pierwsze nauki młody Henryk pobierał w domu, gdzie nauczył się języków niemieckiego i francuskiego. W wieku dziesięciu lat rodzice posłali go do inowrocławskiej szkoły z wykładowym niemieckim. Rodziców Henryka zniechęcał nasilający się wówczas w zaborze pruskim Kulturkampf, dlatego też po 3 latach nauki w Inowrocławiu wysłali syna do Liege, w Belgii, gdzie w 1888 roku ukończył słynne liceum Athenee. W tym samym roku, jeszcze pod nazwiskiem Artzt, Henryk rozpoczął studia z zakresu astronomii na Uniwersytecie w Liege. Po pierwszym roku studiów rodzice przekonali go, aby wybrał bardziej praktyczny kierunek. Henryk przeniósł się więc na chemię połączoną z petrochemią, petrografią i mineralogią oraz na geologię. Aby studiować wszystkie te dyscypliny udał się do Francji, gdzie uczęszczał na Sorbonę, College de France, do Muzeum Przyrodniczego oraz Szkoły Górniczej. Po uzyskaniu dyplomu wrócił do Belgiii w 1893 roku podjął pracę naukowa i dydaktyczną na Uniwersytecie w Liege. W tamtym okresie zmienił nazwisko na: Arctowski oraz pogłębiał swoje zainteresowanie geologią podczas wypraw terenowych w Ardenach.

Przełomowy dla kariery i życia Arctowskiego okazał się rok 1895, kiedy to dał się namówić Adrienowi de Gerlache de Gomeremu, oficerowi belgijskiej Marynarki Wojennej, na objęcie kierownictwa naukowego wyprawy badawczej na Antarktydę. Wyprawa miała prowadzić badania meteorologiczne, glacjologiczne i oceanologiczne, co wymagało od Henryka uzupełnienia wiedzy w tych właśnie dziedzinach. W dziedzinie badań glacjologicznych odbył staż w Zurychu, a także kilka badań terenowych na alpejskich lodowcach. Metody badań oceanograficznych poznał w Anglii u H.R. Milla, G. Murraya i J. Buchanana, natomiast zagadnienie teoretyczne dotyczące meteorologii poznał u najwybitniejszego wówczas specjalisty z tej dziedziny, Sir Williama Napier Shawa. Asystentem Arctowskiego w czasie wyprawy na Antarktydę został Antoni B. Dobrowolski, który miał go wspierać w czasie żmudnych badań meteorologicznych: obserwacji i klasyfikacji chmur, oraz kształtów śniegu. Dobrowolskiego udało się włączyć do ekspedycji w ostatniej chwili, bo w sierpniu 1897 roku. Po dwuletniej wyprawie Arctowski musiał przeanalizować obszerny materiał, który obejmował dane geologiczne, glacjologiczne, petrograficzne, oceanograficzne i meteorologiczne. Aby móc się skupić na tym zadaniu zrezygnował z pracy naukowej w Liege i przyjął, bardziej skromne, stanowisko asystenta w Królewskim Instytucie Meteorologicznym w Uccle, gdzie wcześniej przygotowywał się do wyprawy w zakresie meteorologii. Najważniejsze wyniki badań prowadzonych przez Arctowskiego na Antarktydzie, to:
1. stwierdzenie analogii pomiędzy budową geologiczną Południowych Andów a archipelagami Łuku Scotia i górami Półwyspu Antarktycznego (dla podkreślenia tego związku zaproponował aby pasmo Andów i Gór Transantarktycznych nazwać Antarktandami
2. stwierdzenie zmiany granicy zasięgu śniegu w rejonie Ziemi Ognistej, która podniosła się od czasu maksimum glacjalnego
3. uzyskanie całorocznego cyklu obserwacji meteorologicznych, z których wynika, że klimat Antarktydy jest chłodniejszy niż wcześniej sądzono
4. stwierdzenie, że szelf kontynentalny Antarktydy leży na głębokości 400-600m, a więc znacznie głębiej niż przy innych kontynentach,
5. stwierdzenie podobieństwa zjawisk optycznych w atmosferze, w szczególności rodzaj halo w chmurach krystalicznych i podobieństwa zorzy na półkuli południowej i półkuli północnej.

Po zakończeniu wyprawy oraz opracowaniu jej rezultatów Arctowski aktywnie działał na polu organizacyjno-naukowym badań geofizycznych. W 1899 roku jako pierwszy zaproponował stworzenie międzynarodowego projektu badań Antarktydy, natomiast w 1903 roku opracował dokładny schemat ulokowania wokół bieguna południowego stacji meteorologicznych.
W 1900 roku Arctowski ożenił się z Amerykanką, pochodzącą z zamożnego domu, gwiazdą opery, Arian Jane Addy. W latach 1903-1909 kierował stacją meteorologiczną obserwatorium w Uccle. W 1907 roku zaprojektował drugą wyprawę belgijską na lądolód Antarktydy, która nie doszła jednak do skutku. W 1910 roku wziął udział w krótkiej wyprawie na Spitsbergen i Lofoty. W tym samym roku, przeniósł się, wraz z żoną, do Nowego Jorku. Tam też od 1911 do 1919 roku pełnił funkcję kierownika działu przyrodniczego w New York Public Library.

Jego zainteresowania zmianami klimatu oraz przyczynami tych zmian, w których brał pod uwagę rolę pyłów wulkanicznych, plam słonecznych i burz magnetycznych zaowocowały wieloma publikacjami, dzięki którym nawiązał kontakt z wybitnymi badaczami tych problemów, między innymi z członkami The Smithsonian Institution, w tym ze słynnym Charles Greeley'em Abottem. W 1912 roku otrzymał tytuł „Doctor honoris causa” Uniwersytetu we Lwowie.

W czasie I wojny światowej w USA powstała organizacja Inquiry, przygotowująca materiały do konferencji pokojowej w Wersalu, na której w 1919 roku uznano niepodległość Polski, Arctowski opracował dla komisji do spraw Polski specjalny "Raport o Polsce". Raport ten liczył blisko 2,5 tysiąca stron maszynopisu, ponad 100 map, liczne rysunki, wykresy i tabele. W czasie rokowań wersalskich Arctowski przebywał w Paryżu jako rzeczoznawca. Jego żona, dochody ze swoich koncertów przeznaczyła na pomoc polskim uchodźcom. W 1920 roku Ignacy Paderewski zaproponował Arctowskiemu tekę Ministra Oświaty. Ten musiał jednak odmówić ze względu na zobowiążania wobec Uniwersytetu we Lwowie. Ostatecznie objął tamtejszą Katedrę Geofizyki i Meteorologii. Z czasem przekształcił ją w słynny Instytut Geofizyki i Meterologii UJK, który wzbogacił swoimi cennymi zbiorami bibliotecznymi.

W 1934 roku przewodniczył pracom Międzynarodowej Unii Geograficznej. Przewodniczył także Komisji Wahań Klimatycznych. Zaproponował także założenie polskiej bazy badawczej na Spitsbergenie, w rejonie na południe od Sassen Bay oraz na Antarktydzie.
W sierpniu 1939 roku Henryk Arctowski wyjechał wraz z żoną na Kongres Międzynarodowej Unii Geodezyjno-Geofizycznej do Waszyngtonu jako przewodniczący komisji zmian klimatu. Na ten wyjazd został wydelegowany przez Uniwersytet Lwowski oraz Polską Akademię Umiejętności, której od 1935 roku był członkiem. Wybuch wojny zamknął im drogę powrotną do kraju, skazując na przymusową emigrację. Dwudziestego trzeciego lipca 1940 roku otrzymał obywatelstwo amerykańskie. W Ameryce podjął pracę w waszyngtońskim Smithsonian Institution, z którym był związany do 1950 roku.

Henryk Arctowski zdobył uznanie na całym świecie. Był autorem ponad 400 prac naukowych w wielu językach, m.in. w językach angielskim i francuskim, prezentujących wyniki badań polarnych oraz opisujących przebieg wypraw. Zmarł 21 lutego 1958 roku w Waszyngtonie. W maju zmarła jego żona. Ich prochy sprowadzono do Polski w 1960 roku i złożono na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Imieniem polskiego badacza nazwano wiele obiektów i formacji geograficznych na Antarktydzie i Arktyce.

Antoni B. Dobrowolski urodził się 6 czerwca 1872 roku w Dworszowicach. Był twórcą nowej dziedziny nauki – kriologii, nauki zajmującej się, mówiąc ogólnie, lodem. Ponadto zajmował się również geofizyką i glacjologią. Zapoczątkował w Polsce nowoczesne badania glacjologiczne, których zagadnieniem były kwestie dotyczące powstawania, rozwoju i topnienia lodowców oraz ich wpływu na rzeźbę powierzchni Ziemi, warunki klimatyczne oraz rodzaj i ukształtowanie podłoża, na którym tworzą się i rozwijają lodowce. W 1897 roku Dobrowolski został uczestnikiem słynnej wyprawy „Belgica”, w czasie której prowadzono szeroko zakrojone badania naukowe na Antarktydzie. Był wówczas asystentem innego wybitnego polskiego naukowca, Henryka Arctowskiego.

Dobrowolski większość swoich badań prowadził na Antarktydzie. W trakcie wypraw obserwował chmury, badał opady śniegu i różnorodność płatków śniegu. Jako pierwszy,w sposób naukowy opisał zjawisko halo. Zapoczątkował również badania lodu, stając się twórcą kriologii. Obserwacje chmur prowadził po dwanaście godzin każdego dnia, przez cały rok. Nikt wcześniej nie badał chmur z takim poświęceniem, precyzją i skrupulatnością. Po wielu obserwacjach, Dobrowolski scharakteryzował i sklasyfikował chmury według: grubości, gęstości, spójności, formy oraz struktury. Oprócz tego opisał sto różnych układów chmur, przez co przyczynił się do gigantycznego postępu w meteorologii. Będąc twórcą kriologii, oczywistym jest, że Dobrowolski jest również autorem pierwszej definicji śniegu. Po długich i wnikliwych badaniach opisał go w następujący sposób: „jest to opad atmosferyczny złożony z kryształków lodu o kształtach głównie sześcioramiennych gwiazdek. W temperaturze powietrza powyżej –5 stopni Celsjusza drobne kryształki lodu łączą się tworząc płatki śniegu”.
Jako pierwszy opisał on również zjawisko halo: „Wszystkie zjawiska optyczne wywołane są odbiciem, załamaniem i ugięciem światła w chmurowych kropelkach. Najbardziej znanym i najczęściej spotykanym zjawiskiem optycznym jest tęcza. Jednak w zimie obserwujemy ją rzadziej, zamiast niej możemy oglądać zjawisko halo. Występuje ono jako barwny, różnokolorowy lub biały pierścień, w którego środku znajduje się Słońce lub Księżyc. Halo występuje średnio podczas 200 dni w roku, jednak niewielu ludzi to zauważa, gdyż jest albo słabe, albo przytłumione przez Słońce. Kilka dni w roku halo jest tak wyraziste, że zajmuje prawie całe niebo. Halo występuje przy chmurach typu Cirrus”. Antoni Dobrowolski był również humanistą oraz nauczycielem. Gdy w 1907 roku powrócił do Polski, przez kolejne siedem lat uczył w warszawskich szkołach. Następnie został kierownikiem katedry pedagogiki w Wolnej Wszechnicy Polskiej, później piastował podobne stanowisko na Uniwersytecie Warszawskim. W 1927 roku został dyrektorem Wydziału Aerologiczno-Wojskowego w Państwowym Instytucie Meteorologii. Był także inicjatorem utworzenia Obserwatoriów: Morskiego, Sejsmologicznego i Aerologicznego.

W 1953 roku, na rok przed śmiercią otrzymał tytuł doktora nauk pedagogicznych. Zmarł 27 kwietnia 1954 roku w Warszawie. Źródła: Sławomir Maj, Profesor Henryk Arctowski – życie i działalność, Instytut Geofizyki PAN, Warszawa. Wikipedia.org. materiały własne.