Żubr jest największym ssakiem lądowym Europy, o ciężarze ciała dochodzącym u samców do niemal 1 tony. Gatunek ten żyje w stadach liczących do kilkudziesięciu osobników. Przewodnikami takich stad są stare, doświadczone samice. Żubry odżywiają się roślinami runa leśnego, trawami i turzycami rosnącymi na polanach śródleśnych, a także liśćmi, pędami i korą drzew. Mają bardzo dobry słuch i węch, nieco słabszy wzrok, potrafią biec z szybkością do kilkudziesięciu km/godz. i przeskakiwać przeszkody do wysokości 2 m. Żubry w stadzie nie obawiają się żadnych drapieżników, ale pojedyncze, słabsze osobniki – szczególnie pozostające poza stadem cielęta – mogą paść ofiarą wilków lub niedźwiedzi.

Gatunek ten był powszechnie spotykany w lasach Europy jeszcze w średniowieczu, ale będąc bardzo atrakcyjną zwierzyną łowną (w Polsce zastrzeżoną dla władców) na zachodzie kontynentu został wcześnie wytępiony. Do końca I wojny światowej przetrwał jedynie w Puszczy Białowieskiej, a do 1927 r. na Kaukazie. W dwudziestoleciu międzywojennym w Białowieży – po zebraniu nielicznych osobników ocalałych w hodowlach i ogrodach zoologicznych – podjęto próbę hodowli restytucyjnej żubra. W rezultacie wszystkie żyjące obecnie żubry wywodzą się zaledwie od 12 przodków. Wśród wszystkich dziko żyjących ssaków Europy gatunek ten odznacza się zatem największym stopniem spokrewnienia swoich przedstawicieli.

Na wolność pierwsze żubry wypuszczono ponownie w 1952 r. w Białowieży. Polska może się poszczycić największą populacją tego gatunku – około 1 240 osobników z ponad 4 600 żyjących obecnie na świecie. W naszym kraju, poza Białowieżą, żubry żyją na swobodzie w Puszczy Knyszyńskiej i Boreckiej, na Pomorzu Zachodnim i w Bieszczadach. Poza Polską wolno żyjące stada można spotkać: na Białorusi, Litwie, Słowacji, Ukrainie, w Rosji i Rumunii. Uratowanie tego gatunku od niemal nieuchronnej zagłady jest wielkim osiągnięciem naszych naukowców i leśników oraz wspaniałym przykładem polskiego sukcesu w dziedzinie ochrony przyrody.

Dr hab. Kajetan Perzanowski Stacja Badawcza Fauny Karpat Muzeum i Instytut Zoologii PAN