Rewers monety: U góry półkolem napis: 60. ROCZNICA ZAKOŃCZENIA poniżej II WOJNY / ŚWIATOWEJ. Poniżej stylizowane: ruiny i gołąb z gałązką oliwną w dziobie. Z lewej strony napis: 1945.

Awers monety: U góry półkolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA, poniżej wizerunek orła ustalony dla godła Rzeczypospolitej Polskiej. Poniżej stylizowane sylwetki żołnierzy z różnych formacji wojskowych. U dołu oznaczenie roku emisji: 2005 oraz poniżej napis: 10 ZŁ. Pod lewą łapą orła znak mennicy: m/w.

Projektant monety: Ewa Tyc-Karpińska

Za początek wojny powszechnie uznaje się datę 1 września 1939 roku, gdy niemiecki okręt "Schleswig-Holstein" rozpoczął ostrzał polskiej placówki na Westerplatte. Atak Niemiec na Polskę rozpoczął konflikt, który kosztował życie 72 milionów ludzi, w tym 47 milionów cywilów. Po stronie państw alianckich zginęło 61 milionów ludzi, zaś po stronie państw Osi 11 milionów.

Walki II wojny toczyły się na dwóch frontach europejskich; zachodnim i wschodnim, choć można jeszcze wyróżnić trzeci front „Normandia-Berlin”, który powstał po desancie Aliantów na Normandię 6 czerwca 1944 roku.

Mianem „frontu zachodniego” określa się wszystkie działania wojenne na terenie Europy Zachodniej, w ramach których można wyróżnić dwa okresy. Pierwszy okres, tzw. „dziwna wojna” trwała od 3 września 1939 r. do 31października 1940 roku, gdy prowadzone były m.in., dość ograniczone działania powietrzno-morskie, kampania norweska, kampania francuska (zajęcie Francji) oraz Bitwa o Anglię. Drugi okres, datujący się od 6 czerwca 1944 do 7 maja 1945, określa się wspomnianym już mianem frontu „Normandia Berlin” (zwanym także „trzecim frontem”). W tym czasie odtworzono front w Normandii, w wyniku czego udało się wyzwolić Francję. Alianci przeprowadzili także Operację Market Garden, w ramach której odparto niemiecką kontrofensywę w Ardenach, a także zajęli większość terytorium III Rzeszy. Straty państw Osi, (głównie Niemiec, ale także Włoch), na froncie zachodnim szacuje się na około 700 tysięcy żołnierzy, podczas gdy straty Aliantów wyniosły ponad milion zabitych, rannych lub wziętych do niewoli.

Pod pojęciem „frontu wschodniego” kryją się natomiast walki, które toczyły między sobą III Rzesza wraz z sojusznikami i ZSRR. Walki te odbywały się w Europie Wschodniej oraz Środkowej i trwały od 22 czerwca 1941 do 8 maja 1945. Front wschodni obejmował znaczny obszar europejskiej części ZSRR, całą Polskę, Ukrainę, Białoruś, Litwę, Łotwę, Estonię, Finlandię, Rumunię, Węgry, Słowację, Jugosławię aż do wschodniej części Niemiec i Austrii. Był to najbardziej krwawy i największy z frontów wojennych w historii.

W walki na froncie wschodnim zaangażowana była największa część sił zbrojnych biorących udział w II wojnie. By zobrazować skalę tego frontu, dość powiedzieć, że, np. w czerwcu 1941 w walkę zaangażowanych było 5,5 miliona żołnierzy państw osi, a latem 1943 71% armii niemieckiej, zaś wiosną 1945 około 7,5 miliona żołnierzy radzieckich i ich sojuszników. Na tym froncie odbyły się także jedne z ważniejszych i najbardziej krwawych bitew wojny, w tym, trwająca od 17 lipca 1942 do 2 lutego 1943, bitwa pod Stalingradem, która kosztowała życie ponad 146 tysięcy żołnierzy niemieckich, ponad 47 tysięcy żołnierzy radzieckich i podobną liczbę rosyjskich cywilów.

Ogółem w walkach na wschodzie Niemcy stracili 13 milionów żołnierzy, z czego 10 mln. poniosło śmierć a reszta dostała się do niewoli. Brak dokładnych danych na temat strat ZSRR, ale na pewno można je liczyć w milionach ludzkich istnień zarówno cywilnych, jak i wojskowych. Kolejny front II wojny obejmował działania wojenne w Afryce oraz w basenie Morza Śródziemnego. Wojna w Afryce toczyła się pomiędzy Aliantami, a państwami Osi. Oficjalnie rozpoczęła się 10 czerwca 1940 roku, gdy do wojny po stronie Rzeszy przyłączyły się faszystowskie Włochy Benito Mussoliniego. Walki w Afryce trwały do 13 maja 1943, kiedy w Tunezji skapitulowały ostatnie oddziały wojsk Osi. Zwycięstwo Aliantów w Afryce poważnie osłabiło Włochy, w związku z czym Mussolini stracił poparcie swojej armii oraz społeczeństwa włoskiego. Afryka stanowiła pierwszy front, na którym Niemcy odnieśli klęskę, będącą w dużej mierze zasługą fatalnej postawy oddziałów włoskich. Porażka Niemców spowodowała to, że Alianci zyskali znaczącą kontrolę nad Morzem Śródziemnym, co 10 lipca umożliwiło im przeprowadzenie inwazji na Włochy.

Działania wojenne toczyły się także daleko od Europy, bowiem wojna dotarła również na Pacyfik; tzw. „wojna na Pacyfiku” trwała od 1937 do 1945 roku i objęła działania militarne prowadzone także w Azji Wschodniej, Południowo-Wschodniej. Konflikt na tym froncie przybrał zdecydowanie na sile i natężeniu po ataku Japonii na Pearl Harbor 7 grudnia 1941. Działania zbrojne trwały natomiast do 2 września 1945, kiedy to Japonia ogłosiła bezwarunkową kapitulację. Walki prowadzone były z jednej strony przez Cesarstwo Japonii wraz z jego nielicznymi sojusznikami, z drugiej zaś strony, przez siły alianckie, na czele których stały Stany Zjednoczone.

W ramach wojny na Pacyfiku odbyły się także, bodaj najsłynniejsze, bombardowania. Chodzi oczywiście o zrzucenie przez Amerykanów dwóch bomb atomowych na Japońskie miasta; Hiroszimę i Nagasaki. Ten pokaz bezwzględnej siły ostatecznie zmusił Japończyków do kapitulacji.

Pierwszą bombę, 4 tonową uranową bombę atomową o nazwie „Little Boy”, 6 sierpnia 1945 roku zrzucił na Hiroszimę amerykański bombowiec B-29 „Enola Gay”. W dniu ataku Hiroszimę zamieszkiwało 275 tysięcy ludzi, oprócz tego stacjonował tam 40-tysięczny garnizon wojskowy. Bomba, którą zrzucono na śródmieście miasta, wybuchła o godzinie 8:16:02 na wysokości 580 metrów z siłą około 15 kiloton trotylu, zabijając w jednej chwili 78 100 mieszkańców i ciężko raniąc 37 424. Niemal czternaście tysięcy osób uznano za zaginione, a dziesiątki tysięcy zostało napromieniowanych lub odniosło inne obrażenia. Był to pierwszy w historii atak z użyciem broni nuklearnej.

Drugi miał miejsce trzy dni później nad Nagasaki, gdzie straty były nieco mniejsze. Niemniej, te dwa bombardowania wywołały wstrząs wśród mieszkańców Japonii. Pokojowo nastawione kręgi dworu cesarskiego przekonały cesarza Hirohito, aby zajął stanowisko w sprawie tragedii.

Ponadto 9 sierpnia, a więc tego samego dnia, wojska trzech frontów sowieckich podjęły ofensywę, w wyniku której w 12 dni zajęły południowy Sachalin i Wyspy Kurylskie.

Tego samego dnia (9 sierpnia) podjęły ofensywę wojska trzech frontów sowieckich zajmując w ciągu 12 dni południowy Sachalin, Wyspy Kurylskie i pokonując w polu Armię Kwantuńską. Zanim Sowieci zakończyli swoją operację wojskową, cesarz, w orędziu radiowym, ogłosił kapitulację Japonii. Następnie, 2 września 1945 roku, na pokładzie pancernika USS „Missouri” stacjonującego w Zatoce Tokijskiej podpisano ostateczny akt kapitulacji.

Był to definitywny, (wojna w Europie zakończyła się wcześniej, bo 8 maja), koniec najbardziej krwawej wojny w historii ludzkości.

Zimna wojna i nowy podział Europy

Po zakończeniu II wojny światowej narodził się konflikt pomiędzy dotychczasowymi sojusznikami, tzn. państwami europejskimi i Stanami Zjednoczonymi, a Związkiem Radzieckim. Bomba atomowa dawała oczywiście przewagę USA, ale ZSRR wciąż dysponowało ogromna armią, która, zgodnie z ustaleniami konferencji poczdamskiej, stacjonowali w Europie Środkowej i Wschodniej. Celem Rosjan było w zasadzie kontynuowanie działań podjętych już w czasie wojny, a mianowicie opanowanie i stopniowa stalinizacja zajmowanych przez nich krajów.

Za symboliczny początek „zimnej wojny” uznaje się przemówienie Winstona Churchilla, wygłoszone w Fulton w marcu 1946 roku, kiedy to po raz pierwszy padły słowa o żelaznej kurtynie oddzielającej Europę zachodnią od Europy Wschodniej, będącej w radzieckiej strefie wpływów. Wówczas to dokonał się długotrwały podział kontynentu.

Kwestią wywołująca ostre spory był problem Niemiec. Ostatecznie Niemcy i Austria zostały podzielone na cztery strefy okupacyjne: brytyjską, francuską, amerykańską i radziecką. Według takiej samej zasady podzielono Berlin i Wiedeń.

Po zakończeniu wojny wydawało się, że Polska odzyska utraconą niepodległość. Niestety, zapewne za cenę utrzymania światowego pokoju i nieprowokowania Stalina, pozostała ona pod kontrolą radziecką. Ustalono także nowe granice państwa Polskiego, którego zachodnia granica miała przebiegać wzdłuż biegu rzek Odry i Nysy Łużyckiej, południowa naturalnymi granicami w Sudetach i dalej na wschód według stanu z 1938 roku, wschodnia zaś rzeką Bug i wzdłuż tzw. linii Curzona a północna na północnych Mazurach. Polacy odzyskali również Gdańsk.

Do czasu odbycia się demokratycznych wyborów miał w Polsce rządzić Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej powołany w trakcie konferencji moskiewskiej w czerwcu 1945 roku pod nadzorem trzech mocarstw koalicji antyhitlerowskiej - Wielkiej Brytanii, USA i ZSRR. Wybory, które miały miejsce w styczniu 1947 roku, zostały sfałszowane przez, podporządkowane PPR, Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego, przy bezpośrednim udziale NKWD. „Zwycięstwo" Bloku Demokratycznego (złożonego z PPR, koncesjonowanego PPS i satelickich wobec PPR ugrupowań) nad opozycyjnym PSL stanowiło, w świetle prawa międzynarodowego, formalną legitymizację władzy PPR i.

Były premier RP, wicepremier TRJN i prezes PSL Stanisław Mikołajczyk został, wobec groźby aresztowania, zmuszony do ucieczki za granicę. Po tych sfałszowanych wyborach Polska utraciła suwerenność w sposób definitywny. W kolejnych latach, zwłaszcza po wprowadzeniu przez ZSRR w 1948 roku nowej formuły, tzw. państw satelickich, pogłębiano w Polsce ustrojowy stalinizm.

Dwudziestego drugiego lipca 1952 roku, w ósmą rocznicę powstania Polski Ludowej, uchwalono Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (konstytucję lipcową). Był to niemal symboliczny moment transformacji, bowiem zmianie uległa wówczas nazwa kraju. Rzeczpospolita Polska stała się Polską Rzeczpospolitą Ludową. W tym czasie wzmocnieniu ulegał także totalitarny ustrój, który nasilił działalność represyjną poprzez Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego.

Przynależność Polski Rzeczpospolitej Ludowej do bloku państw tzw. demokracji ludowej utrwaliło członkostwo w strukturach gospodarczych (od 1949 w Radzie Wzajemnej Pomocy Gospodarczej), a zwłaszcza w wojskowo-politycznych (od 1955 w Układzie Warszawskim) państw satelickich wobec ZSRR.

Ciemne chmury zaczęły się zbierać nad ZSRR, a więc i PRL dopiero w latach '70, a zwłaszcza w następnej dekadzie, gdy stało się jasnym, że ZSRR nie wytrzymuje wyścigu zbrojeń z USA. Wreszcie w latach 1989-1991, w dużej mierze za sprawą działań Solidarności i słabnącym ZSRR, dokonała się pokojowa transformacja ustrojowa. W jej wyniku PRL przekształciła się w demokratyczną Rzeczpospolitą Polską, zwaną również III Rzeczpospolitą.