Kategoria: numizmatyka/monety srebrne


Awers monety: Wizerunek orła ustalony dla godła Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach orła oznaczenie roku emisji 19-92, pod orłem napis: ZŁ 200 000 ZŁ. Znak mennicy pod łapą orła. W otoku napis: RZECZPOSPOLITA/POLSKA.

Rewers monety: W centralnej części wizerunek popiersia Stanisława Staszica. Po bokach stylizowane gałązki laurowe. Pod prawą gałązką data: 1755-1826. Poniżej faksymile podpisu Stanisława Staszica.

Projektant monety: Ewa Tyc-Karpińska 

Stanisław Wawrzyniec Staszic urodził się, najprawdopodobniej przed 6 listopada 1755 roku, w Pile. Pochodził z mieszczańskiej rodziny – zarówno jego dziadek jak i ojciec byli burmistrzami Piły. Zaraz po szkole uzyskał święcenia kapłańskie i w 1778 roku został duchownym. W 1779 roku na dwa lata wyjechał za granicę, aby kształcić się we Francji i w Niemczech. Potem prawdopodobnie jeszcze dwukrotnie wyjeżdżał z kraju. Według materiałów źródłowych w latach 1788-1791 kierował parafią w Turobinie oraz był wychowawcą synów byłego kanclerza Andrzeja Zamoyskiego.

Staszic był jednym z czołowych postaci polskiego oświecenia. Zakres dziedzin, którymi się zajmował i spraw publicznych, w które był szczerze zaangażowany może robić wrażenie, zwłaszcza dziś. Na polu naukowym Staszic: prowadził badania geologiczne na terenie całego kraju, które przyczyniły się do rozwoju przemysłu w Polsce; był filozofem, zwolennikiem monistycznej koncepcji rozwoju świata, prekursorem spółdzielczości, starającym się poprawić los chłopów – w 1818 roku założył Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie.

Staszic przekazał swoje dobra ziemskie w Hrubieszowskiem mieszkańcom jego ziemi. Towarzystwo Rolnicze oparto na kontrakcie między właścicielem a 329 gospodarzami, inicjującymi organizację „ku doskonaleniu rolnictwa i przemysłu oraz wspólnego ratowania się nawzajem”. Obowiązywała więc solidarność, wprowadzono także pomoc społeczną, która zapewniała sierotom opiekę w rodzinach bezdzietnych. Ponadto każda wieś była zobowiązana do zapewnienia bytu niepełnosprawnym, niedołężnym oraz współfinansowania szkół i szpitala. Towarzystwo posiadało zapasy zboża, które miało być pożyczane pod zasiew w razie nieurodzaju. W ramach spółdzielni funkcjonował także Bank Pożyczkowy udzielający pożyczek na inwestycje.

Staszic był także zwolennikiem gruntownych reform systemowych w I Rzeczypospolitej. Postawa taka wynikała z wyznawanego przez niego światopoglądu, będącego pod wpływem fizjokratyzmu i panslawizmu. W okresie szlacheckiej Rzeczypospolitej miał, jako mieszczanin, zamkniętą drogę do urzędów publicznych. Sytuacja zmieniła się w 1807 roku, kiedy to powstało Księstwo Warszawskie. W tym samym roku został członkiem Izby Edukacyjnej, następnie awansował na referendarza w Radzie Stanu.

W 1810 roku był już radcą. W 1815 roku jako radca wszedł, po powstaniu Królestwa Polskiego, do Komisji Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz do Rady Stanu Królestwa Polskiego. W 1824 roku został ministrem stanu.

Staszic działał także na rzecz poprawy stanu szkolnictwa: od 1808 roku pełnił funkcję prezesa Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W 1816 roku pomagał organizować szkołe uniwersytecką w Warszawie oraz Szkołę Akademiczno-Górniczą w Kielcach. Jako dyrektor Wydziału Przemysłu i Kunsztów w komisji spraw wewnętrznych inicjował i nadzorował produkcję kopalń i hut, budowę dróg, organizował Korpus Górniczy, wystawy rękodzieł i przemysłu. Otrzymał za to najwyższe polskie ordery: św. Stanisława I klasy w 1815 roku i Orła Białego trzy lata później. Z jego inicjatywy powstały liczne obiekty przemysłowe, m.in. pierwsze w Królestwie Polskim huty cynku oraz ośrodki hutnictwa żelaza.

Staszic wyraził swoje poglądy w dwóch dziełach: „Uwagach nad życiem Jana Zamoyskiego" i w „Przestrogach dla Polski". Jego program społeczno-polityczny wyraża nie tylko troskę o mieszczaństwo i chłopów, ale również o cały kraj, zwłaszcza o jego niepodległość. Siłę państwa upatrywał Staszic w samych jego fundamentach, to znaczy w edukacji i patriotycznym wychowaniu młodzieży, które powinny być niezależne od Kościoła.

W kwestii reform na szczeblu państwowym, Staszic był zwolennikiem zniesienia „liberum veto”, przyznania sejmowi władzy wykonawczej, którą sprawować mieli przedstawiciele mieszczaństwa i szlachty. Sprzeciwiał się on także wolnej elekcji, opowiadając się za modelem monarchii dziedzicznej.

Wiele miejsca w swojej twórczości poświęcił na krytykę szlachty, zwłaszcza magnaterii, którą obarczał odpowiedzialnością za upadek kraju. Uważał, że magnaci zniszczyli szacunek dla prawa, a przez swój egoizm doprowadzili do rozbioru Polski.

Staszic był bez wątpienia jedną z najwybitniejszych postaci polskiego oświecenia. Został pochowany na terenie kościoła pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny na warszawskich Bielanach. Jego pogrzeb, w którym wzięło udział 14 tysięcy osób, przerodził się w manifestację.

Zgodnie z ostatnia wolą zmarłego część jego majątku podzielono między fundusze założycielskie domu zarobkowego dla ubogich i Szpitala Dzieciątka Jezus, a reszta przeznaczona na pomnik Mikołaja Kopernika, Instytut Głuchoniemych i Szpital Marcinkanek. Przez niemal cztery lata po śmierci Staszica jego grób był miejscem spotkań warszawskiej młodzieży i członków ruchów patriotycznych.