10 zł, Powstania śląskie, 2011, GCN PR70

Powiększ

Kod produktu: 2024_06_065

Ocena

Napisz opinię

Cena: 89,00 zł

Ilość

Dodaj do listy życzeń

Podstawowe parametry:

Data emisji: 7-09-2011

Metal: Ag 925 (srebro)

Nakład: 50000 szt.

Opakowanie: slab GCN

Rok emisji: 2011

Średnica monety: 32 mm

Stan zachowania: PR70

Waga monety: 14,14 g

Opis produktu

Awers: Centralnie, stylizowany fragment mapy Śląska w granicach zgodnych z postulatami terytorialnymi, zgłaszanymi po plebiscycie na Górnym Śląsku w 1921 roku. Na tle mapy stylizowany fragment śląskiego krajobrazu. Po prawej stronie wizerunek orła ustalony dla godła Rzeczypospolitej Polskiej. Poniżej orła, z prawej strony, napis: 10 ZŁ. U dołu, na tle mapy, oznaczenie roku emisji: 2011. Po lewej stronie mapy napis: RZECZPOSPOLITA, a po jej prawej stronie, u góry, napis: POLSKA. Pod orłem, po prawej stronie, znak mennicy: MW.

Rewers: Centralnie, stylizowane wizerunki trzech powstańców śląskich, wpisane w kontur fragmentu mapy Śląska. Od góry, ukośnie w prawo, napisy: 1921/1920/1919. W otoku napis: POWSTANIA ŚLĄSKIE.

Rys historyczny

I Powstanie Śląskie

Po zakończeniu I wojny światowej miała zapaść decyzja o przebiegu granicy polsko-niemieckiej. Na konferencji pokojowej w Paryżu (18 stycznia 1919 – 21 stycznia 1920 r.) zebrali się wówczas przedstawiciele 27 zwycięskich państw. Rada Najwyższa Sprzymierzonych powołała specjalną komisję do spraw polskich. W połowie marca 1919 roku komisja przedstawiła swój projekt, wedle którego Polska miała otrzymać Pomorze Gdańskie, Górny Śląsk i Wielkopolskę. Zdecydowano, że kwestia przynależności Prus Wschodnich zostanie rozstrzygnięta w plebiscycie. Projekt nie spodobał się Niemcom, wspieranym przez Brytyjczyków, którzy przekonywali, że bez przemysłu Górnego Śląska nie zdołają spłacić reparacji wojennych. Stojący na czele polskiej delegacji Ignacy Jan Paderewski i Roman Dmowski przekonywali, że Górny Śląsk należy się Polsce z racji tego, że 60% jego ludności stanowią Polacy. Ostatecznie, na mocy traktatu wersalskiego, Polsce przyznano Pomorze Wschodnie (bez Gdańska) i Wielkopolskę. W Prusach Wschodnich i na Górnym Śląsku natomiast miały odbyć się plebiscyty. Rozwiązanie takie, choć mogło się wydawać „złotym środkiem”, nie zadowalało jednak ani Polaków, ani Niemców. Dlatego też obydwie strony przystąpiły do prowadzenia kampanii propagandowych, przygotowując się zarazem do starcia zbrojnego. Konspiracyjna Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska prowadziła rekrutacje ochotników, gromadząc również broń. Reakcją Niemców było wzmocnienie oddziałów policji i wojska, aresztowania wśród polskich działaczy oraz zakaz publikacji dla polskiej prasy.

Po decyzji konferencji paryskiej na Górnym Śląsku rozpoczęły się protesty i demonstracje Polaków, które 11 sierpnia 1919 roku przekształciły się w powszechny strajk. Niemcy odpowiedzieli brutalna kampanią, która pochłonęła życie siedmiu górników. Była to jedna z głównych przyczyn wybuchu Pierwszego Powstania Śląskiego, które wybuchło w nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 roku. Choć walki szybko objęły obszar całego Górnego Śląska, to Niemcom udało się je szybko zdławić. Dwudziestego czwartego sierpnia dowództwo Polskiej Organizacji Wojskowej wydało rozkaz zaprzestania walk. Po upadku powstania z Polski uciekło około 30 tysięcy jego uczestników, którzy obawiali się niemieckich represji. Mimo porażki na Górnym Śląsku wciąż dominowali zwolennicy przyłączenia do Polski.

II Powstanie Śląskie

W 1920 roku Polska była pochłonięta i osłabiona przez ciężką wojnę z bolszewikami. Niemcy wykorzystali tę sytuację i latem 1920 roku dokonali oni licznych ataków na stacjonujących na Górnym Śląsku z ramienia sił międzynarodowych, francuskich żołnierzy oraz na działaczy Polskiego Komisariatu Plebiscytowego. Konieczność obrony przed co raz śmielej poczynającymi sobie Niemcami doprowadziła do tego, że podjęto decyzję o wybuchu II Powstania Śląskiego. Powstanie znowu wybuchło w nocy – z 19 na 20 sierpnia 1920 roku – i po krótkim czasie objęło swym zasięgiem większość Górnego Śląska. W reakcji na wybuch powstania Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa podjęła decyzję o likwidacji uczestniczącej w antypolskich ekscesach niemieckiej policji bezpieczeństwa, na miejsce której zamierzano powołać polsko-niemiecką policje plebiscytową. Po ogłoszeniu tej decyzji Wojciech Korfanty wezwał powstańców do zaprzestania walk.

Dwudziestego marca 1921 roku odbył się wreszcie plebiscyt mający rozstrzygnąć przynależność terytorialną Górnego Śląska. Do głosowania zostali uprawnieni nie tylko ówcześnie zamieszkujący Górny Śląsk, ale wszyscy urodzeni na tym obszarze. Niemcy posunęli się do wykonania swoistego fortelu; zaczęli oni bowiem masowo przywozić Ślązaków-Niemców z terenu całej Rzeszy. W wyniku tej akcji za pozostaniem Górnego Śląska w granicach niemieckich głosowało 59,4% głosujących – szacuje się, że wśród 479 tysięcy głosów aż 180 tysięcy stanowiły głosy „przywiezionych”. Po zakończeniu plebiscytu sprzyjający Niemcom Brytyjczycy i Włosi zaproponowali, aby przyznać Rzeszy Górnośląski Okręg Przemysłowy, Polsce zaś przekazać powiaty: pszczyński, rybnicki i część katowickiego.

III Powstanie Śląskie

Polacy uznali plebiscyt za sfałszowany, a Ślązacy opowiadający się za polskością podjęli decyzję o strajku generalnym, a następnie o wybuchu Trzeciego Powstania Śląskiego. Dyktatorem powstania, które wybuchło w nocy z 2 na 3 maja 1921 roku, został Wojciech Korfanty.

Powstańcy w ciągu kilku dni zajęli region przemysłowy aż do linii Odry. Jednak, pod naciskiem Międzysojuszniczej Komisji Rządzącej i Plebiscytowej, Korfanty wezwał do zaprzestania walk, w wyniku którego znaczna część powstańców wróciła do domów. Dało to Niemcom okazję do kontrataku. Najcięższe walki toczyły się między 21 a 27 maja w rejonie Góry Świętej Anny. Mimo znacznej przewagi Niemcom nie udało się utrzymać linii frontu opartej o Górnośląski Okręg Przemysłowy.

Dwudziestego ósmego czerwca, z inicjatywy Międzysojuszniczej Komisji Rządzącej i Plebiscytowej, doszło do ratyfikowania postanowienia o zawieszeniu broni. W październiku 1921 roku decyzję o ostatecznym podziale Górnego Śląska podjęły Liga Narodów i Rada Ambasadorów. Polsce przyznano wówczas najbardziej uprzemysłowioną część Górnego Śląska - było to 29% terytorium plebiscytowego wraz z 46% ludności. Podział ten był jednak wykonany „na papierze”, podczas gdy w rzeczywistości w wielu przypadkach doszło do podziału „na pół” miast i zakładów przemysłowych. Aby rozwiązać ten problem 15 maja 1922 roku Polska i Niemcy podpisały w Genewie konwencję o zachowaniu 15-letniej łączności gospodarczej Górnego Śląska. W tym samym dokumencie uregulowano również kwestie narodowościowe.

Oficjalny powrót Śląska do Polski nastąpił 20 czerwca 1922 roku – na przyznane Polsce ziemie wkroczyły polskie wojska pod dowództwem generała Stanisława Szeptyckiego.

Bibliografia:

Bogusz Szymański, Powstania śląskie, gazeta.pl
Eckert Marian, Historia polityczna Polski lat 1918-39, Warszawa 1990.
Roszkowski Wojciech, Najnowsza historia Polski 1914-1945, Warszawa 2003.